Στην αρχή της Άνοιξης και την περίοδο πριν από το Πάσχα κυριαρχεί η νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής, η οποία καθιερώθηκε από την Εκκλησία ως η κατάλληλη προετοιμασία των χριστιανών για τη μεγάλη γιορτή. Η ελληνική ορθόδοξη νηστεία, εκτός από τη θρησκευτική της διάσταση, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως μια αποτελεσματική και υγιεινή δίαιτα που βασίζεται στα λαχανικά, τα όσπρια, τα φρούτα, τα δημητριακά, τους ξηρούς καρπούς και το ελαιόλαδο. Με άλλα λόγια πρόκειται για μια μεσογειακού τύπου δίαιτα χωρίς την κατανάλωση κρέατος, αβγών και γαλακτοκομικών. Πολλές έγκυες γυναίκες επιλέγουν να νηστέψουν, λόγω προσωπικών πεποιθήσεων ή θρησκευτικών δεσμεύσεων. Για το κατά πόσο είναι ασφαλές μια εγκυμονούσα να ακολουθήσει πρόγραμμα νηστείας είναι κάτι που πρέπει να το αποφασίσει μαζί με το γυναικολόγο και το διαιτολόγο της, ειδικά αν συνυπάρχουν και άλλα προβλήματα υγείας όπως αναιμία, διαβήτης κύησης ή πολλαπλή κύηση.
Οι κυριότερες ενστάσεις προέρχονται από το γεγονός ότι η νηστεία αποκλείει ορισμένες κατηγορίες τροφίμων, οι οποίες είναι απαραίτητες για την εγκυμονούσα. Η απουσία ζωικής προέλευσης τροφίμων, και κυρίως των πρωτεϊνών που προέρχονται από το κρέας, τα πουλερικά, τα ψάρια και τα γαλακτοκομικά προϊόντα, είναι αυτή που διχάζει τους ειδικούς. Οι πρωτεΐνες αυτές είναι υψηλής βιολογικής αξίας, σε αντίθεση με τις πρωτεΐνες φυτικής προέλευσης (όπως αυτές που προέρχονται από τα όσπρια, τη σόγια και τους ξηρούς καρπούς) οι οποίες θεωρούνται χαμηλής βιολογικής αξίας. Μια πρωτεΐνη θεωρείται ότι έχει υψηλή βιολογική αξία όταν περιλαμβάνει και τα 9 απαραίτητα αμινοξέα που πρέπει να λαμβάνει ο οργανισμός μας ειδικά την περίοδο της εγκυμοσύνης. Αυτά περιέχονται κυρίως σε ζωικά τρόφιμα ενώ οι φυτικές τροφές περιέχουν λιγότερα αμινοξέα. Το ζητούμενο από τη διατροφή μιας εγκυμονούσας είναι να καλύψει τις πρωτεϊνικές της ανάγκες, για να διατηρήσει τη μυϊκή της μάζα και να μη νιώθει αδυναμία, εξάντληση και άλλα παρόμοια συμπτώματα. Καλές πηγές πρωτεΐνης για μια εγκυμονούσα που νηστεύει αποτελούν τα θαλασσινά, οι ξηροί καρποί, τα όσπρια και η σόγια. Επιπλέον, οι κατάλληλοι συνδυασμοί τροφών μπορούν να αναπληρώσουν εν μέρει τα σημαντικά στοιχεία που παρέχουν το κρέας και οι ζωικές τροφές στον οργανισμό της. Ο συνδυασμός των οσπρίων με δημητριακά ή αμυλούχα τρόφιμα (π.χ. φακές με ρύζι, ρεβίθια με πατάτα, φασόλια με σιτάρι, ρεβίθια με πιλάφι, φακές με πλιγούρι κ.α.) συνιστά μια καλή εναλλακτική λύση από τη στιγμή που δε γίνεται κατανάλωση κρέατος.
Ένα εξίσου σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει μια εγκυμονούσα που νηστεύει είναι ότι αυξάνει τις πιθανότητες να υποφέρει ο οργανισμός της από την έλλειψη σιδήρου δεδομένου ότι το κρέας είναι η κύρια πηγή του. Αυτό συμβαίνει γιατί οι τροφές φυτικής προέλευσης ναι μεν περιέχουν σίδηρο, αλλά αυτός είναι πολύ χαμηλής βιοδιαθεσιμότητας, δηλαδή δεν απορροφάται από τον οργανισμό και δε χρησιμοποιείται τόσο καλά όσο ο σίδηρος που υπάρχει στο κόκκινο κρέας. Το εμπόδιο αυτό μπορεί να το ξεπεράσει μια εγκυμονούσα κάνοντας και πάλι σωστούς συνδυασμούς τροφών σε κάθε της γεύμα, καθώς έχει αποδειχτεί πως όταν συνδυάζουμε φυτικές τροφές που περιέχουν σίδηρο και βιταμίνη C, έχουμε αύξηση του σιδήρου στην τροφή. Τροφές που αυξάνουν τη βιοδιαθεσιμότητα του σιδήρου είναι το πορτοκάλι, το λεμόνι, οι πιπεριές, ο μαϊντανός και το ακτινίδιο, γιατί και περιέχουν βιταμίνη C και μπορεί να τις καταναλώσει κάποιος ακόμα και όταν νηστεύει. Έτσι, μια εγκυμονούσα θα πρέπει να καταναλώνει τα όσπρια μαζί με ένα ποτήρι χυμό πορτοκαλιού και να βάζει πολύ λεμόνι σε λαδερά φαγητά που περιέχουν σπανάκι, καθώς και να συνοδεύει το φαγητό της με σαλάτα που να περιέχει πιπεριές ή μαϊντανό ή να ολοκληρώνει το γεύμα της με ένα φρούτο πλούσιο σε βιταμίνη C.
Κάτι ακόμη που πρέπει να επισημανθεί στα προβλήματα που μπορεί να προκαλέσει η παρατεταμένη νηστεία σε μια εγκυμονούσα είναι η έλλειψη βιταμινών του συμπλέγματος B, οι οποίες είναι απαραίτητες για τη λειτουργία της μνήμης και του νευρομυικού συστήματος. Ιδίως σημαντική βιταμίνη για την εγκυμοσύνη είναι το φυλλικό οξύ, που η έλλειψή του μπορεί να οδηγήσει σε πρόωρο τοκετό, σε αποκόλληση του πλακούντα και σε γέννηση ελιποβαρούς νεογνού. Για αυτό η εγκυμονούσα κατά την περίοδο της νηστείας θα πρέπει να καταναλώνει πολλά φυλλώδη λαχανικά, ανάλατους ξηρούς καρπούς, εμπλουτισμένα δημητριακά σε βιταμίνη Β12 καθώς και ταχίνι ή προϊόντα τους όπως το φυστικοβούτυρο και ο χαλβάς.
Επιπρόσθετα, η απουσία ζωικών τροφίμων και κυρίως γαλακτοκομικών προϊόντων από το νηστίσιμο διαιτολόγιο μιας εγκυμονούσας μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη πρόσληψη ασβεστίου. Ως γνωστόν, το ασβέστιο είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη και διατήρηση της καλής υγείας των οστών και των δοντιών. Από την αρχή της εγκυμοσύνης η απορρόφηση του ασβεστίου αυξάνεται για να γίνει σχεδόν διπλάσια στο τρίτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης, οπότε και οι απαιτήσεις του εμβρύου είναι πολύ μεγαλύτερες. Καλές φυτικές πηγές ασβεστίου θεωρούνται τα όσπρια, οι ξηροί καρποί, το σουσάμι, ο χαλβάς, το μπρόκολο, το κουνουπίδι, τα ξερά φρούτα (σύκα) και τα εμπλουτισμένα προϊόντα σόγιας (γάλα σόγιας).
Από την άλλη, κατά τη διάρκεια της νηστείας μια εγκυμονούσα καταναλώνει πολλά όσπρια και λαχανικά, φρούτα και πληθώρα φυτικών ινών που τη βοηθούν να προσλαμβάνει πλήθος βιταμινών και μετάλλων καθώς και αντιοξειδωτικές ουσίες. Ακόμη, η απουσία του κορεσμένου λίπους από τη διατροφή της, συνεισφέρει σε ένα χαμηλό λιπιδαιμικό προφίλ καθώς και στην επίτευξη ενός φυσιολογικού ρυθμού αύξησης του βάρους της. Τέλος, η νηστεία θεωρείται προληπτικό μέσο για την αύξηση της ενέργειας του οργανισμού και της γενικής αντοχής του σε ασθένειες, γιατί ξεκουράζει το συκώτι και άλλα όργανα του πεπτικού συστήματος. Συμπερασματικά, μπορούμε να καταλήξουμε ότι μια εγκυμονούσα μπορεί να νηστέψει αρκεί αυτό να της το επιτρέπει ο γιατρός της και η γενικότερη κατάσταση της υγείας της και θα πρέπει να υπάρχει αυστηρή διαιτολογική παρακολούθηση για να είμαστε σίγουροι ότι λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα, για την ίδια και το έμβρυο, θρεπτικά συστατικά.
Κοντοπίδου Ειρήνη
Κλινικός διαιτολόγος, Μ.Sc.
