Οι Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής (ΔΠΤ) είναι ψυχικές παθήσεις. Είναι δηλαδή ένα σύνολο από συμπεριφορές, σκέψεις και συναισθήματα που παρατηρούμε όταν η ψυχική κατάσταση του ατόμου είναι ιδιαίτερα διαταραγμένη. Πριν προχωρήσει κανείς στην ανάγνωση αυτού του άρθρου για την αναγνωριστική εικόνα των 2 βασικών Διαταραχών Διατροφής, σημαντικό είναι να αποδεχτεί τις παρακάτω τρεις βασικές παραδοχές:
α. Δεν είναι ενσυνείδητη επιλογή, ούτε «πείσμα», ούτε διατροφικό πρόβλημα.
β. ‘Έχουν αρνητικές αλλά και θετικές, συνέπειες στη ζωή του ανθρώπου.
γ. Είναι ψυχικές παθήσεις και ως τέτοιες χρειάζονται θεραπεία.
ΑΝΟΡΕΞΙΑ ΨΥΧΟΓΕΝΗΣ
Είναι σημαντικό όταν αναφερόμαστε στην ΨΑ να γνωρίζουμε ότι η διαταραχή, τουλάχιστον αρχικά, δεν εκδηλώνεται με απώλεια της όρεξης αλλά με εκούσιο περιορισμό της προσλαμβανόμενης τροφής. Στα πρώτα στάδια της πάθησης, το άτομο περιορίζει είτε σταδιακά είτε απότομα την πρόσληψη τροφής. Η ΨΑ δεν ξεκινάει πάντα ως ψυχική πάθηση. Κάποιες φορές, το άτομο έχει μεγαλύτερο βάρος από το επιθυμητό και αποφασίζει να κάνει δίαιτα ή ξεκινάει να μειώνει την πρόσληψη τροφής για να χάσει λίγα κιλά που τα νιώθει περιττά. Άλλες φορές, είναι «υποχρεωτικό» να περιορίζει τη διατροφή του λόγω εμπλοκής του σε αθλητικές ή καλλιτεχνικές δραστηριότητες (π.χ. χορός). Τέλος, αρκετά συχνά η έναρξη της ΨΑ παρατηρείται μετά από κάποια σωματική ή ψυχική ασθένεια που μείωσε την όρεξη του ατόμου (λοιμώξεις, χειρουργικές επεμβάσεις, κατάθλιψη. Το κοινό χαρακτηριστικό είναι ότι από κάποια στιγμή και μετά χάνεται το μέτρο. Το άτομο συνεχίζει να περιορίζει όλο και πιο αυστηρά την πρόσληψη τροφής, το σωματικό βάρος συνεχώς μειώνεται, ο φόβος ότι θα χαθεί ο έλεγχος με συνέπεια το βάρος να αυξηθεί ακόμα και με το παραμικρό διατροφικό «ολίσθημα», κρατάει τη διατροφή στο ελάχιστο δυνατό και ο φαύλος κύκλος διαιωνίζεται.
Τα συναισθήματα που βιώνει κανείς στην έναρξη της διαταραχής, είναι συνήθως θετικά. Ικανοποίηση γιατί μειώθηκε το σωματικό βάρος, ευχαρίστηση από τις θετικές αντιδράσεις των άλλων, ανακούφιση γιατί θα μειώσει τις επιπλήξεις για τα παραπανίσια κιλά, ηρεμία γιατί επιτέλους μπορεί να έχει έλεγχο σε κάτι στη ζωή της που εξαρτάται αποκλειστικά από την προσωπική προσπάθεια. Τα αρνητικά συναισθήματα έρχονται λίγο αργότερα και ενισχύουν τον περιορισμό της διατροφής. Αγωνία για την αύξηση του βάρους, φόβος ότι θα χαθεί ο έλεγχος παρά τη συνεχή προσπάθεια, θυμός και σύγχυση από τις αρνητικές αντιδράσεις των άλλων. Ο περιορισμός της πρόσληψης τροφής γίνεται συνήθως με γνώμονα το ποια τροφή θεωρείται διαιτητική, επομένως και «υγιεινή» και ποια μη διαιτητική, άρα «απαγορευμένη». Το άτομο διαμορφώνει τους δικούς του αυστηρούς διατροφικούς κανόνες που προσπαθεί να τηρεί ευλαβικά. Οι κανόνες αυτοί αφορούν τόσο κατηγορίες τροφών που επιτρέπονται, όσο και την ώρα που καταναλώνονται, τον τρόπο μαγειρέματος και τους επιτρεπόμενους συνδυασμούς τους. Το άτομο που πάσχει από ΔΠΤ κάποιες φορές προτιμά να προετοιμάζει μόνο του το φαγητό έτσι ώστε να είναι σίγουρο ότι μαγειρεύτηκε με τον «σωστό» τρόπο. Κόβει το φαγητό σε μικρά κομματάκια και πολλές φορές χρειάζεται ιδιαίτερα μεγάλο χρονικό διάστημα για να το καταναλώσει. Οι μερίδες είναι συνήθως μικρές, τα γεύματα αραιά και στα μεσοδιαστήματα καταναλώνονται ροφήματα χωρίς θερμίδες ή/και τσίχλες σε μεγάλη ποσότητα. Πολλές φορές παρατηρούμε υπερ-ενασχόληση με τη μαγειρική, χωρίς όμως το άτομο να δοκιμάζει τα φαγητά που ετοιμάζει. Εκτός από τον περιορισμό της πρόσληψης τροφής, άλλοι τρόποι που μπορεί να χρησιμοποιούνται για να επιτευχθεί και να διατηρηθεί η απώλεια του βάρους είναι η πολύωρη γυμναστική και γενικότερα η αυξημένη σωματική δραστηριότητα, με καταναγκαστικό τρόπο. Στον καθαρτικό/υπερφαγικό τύπο της ΨΑ το άτομο υποκύπτει σε υπερφαγικά επεισόδια, τα οποία ακολουθεί προκλητός έμετος, Πάντως, η πρόκληση εμέτου μπορεί να γίνει ακόμα και αν η πάσχουσα νιώσει ότι «ξέφυγε» και έφαγε κάτι παραπάνω ή διαφορετικά από τα «επιτρεπόμενα» όρια. Η αγωνία που προκαλεί ένα μικρό γλυκό κέρασμα ή 1–2 πιρουνιές παραπάνω είναι παρόμοια με την αγωνία που προκαλεί ένα υπερφαγικό επεισόδιο πολλών χιλιάδων θερμίδων.
ΨΥΧΟΓΕΝΗΣ ΒΟΥΛΙΜΙΑ
Σε αντίθεση με την ΨΑ που λόγω της ισχνότητας γίνεται εύκολα και γρήγορα αντιληπτή, η ΨΒ είναι μια «κρυφή» ψυχική πάθηση. Η ντροπή για την απώλεια του ελέγχου ή/και για την πρόκληση εμέτων κάνει το άτομο να προσπαθεί να κρύψει την ύπαρξή της. Το γεγονός ότι η ΨΒ δεν συνοδεύεται από σοβαρή απώλεια βάρους, ούτε από τις εμφανείς ιατρικές επιπλοκές της ΨΑ, επιτρέπει στη διαταραχή να παραμείνει κρυφή για μεγάλο χρονικό διάστημα καθώς το άτομο παραμένει πλήρως λειτουργικό. Δεν είναι σπάνιο γονείς ή σύντροφοι πασχόντων να μην ανακαλύπτουν ποτέ τι συμβαίνει και να μαθαίνουν για την βουλιμία χρόνια μετά την έναρξή της, όταν το άτομο νιώσει την ανάγκη να μοιραστεί μαζί τους ή τυχαία. Όσο περνάει ο χρόνος που το άτομο είναι παγιδευμένο στην ΨΒ, η αντίστασή του στα βουλιμικά επεισόδια μειώνεται, με αποτέλεσμα η σταδιακή αποδοχή της κατάστασης να οδηγεί στην παραίτησή του από την προσπάθεια να τα αποφύγει. Το αποτέλεσμα είναι η ΨΒ να ρυθμίζει την καθημερινότητα του ατόμου. Η συμμετοχή και ικανότητα του ατόμου για εργασία, προσωπική και κοινωνική ζωή, ακόμα και για προσωπική υγιεινή καθορίζονται σύμφωνα με το ωράριο των βουλιμικών επεισοδίων. Το βουλιμικό επεισόδιο αρχικά είναι αιφνίδιο αλλά με τον καιρό μπορεί να γίνεται και προγραμματισμένα τις ώρες της ημέρας που μπορεί να διασφαλιστεί η ιδιωτικότητα της στιγμής, καθώς τα άτομα επιδιώκουν να είναι μόνα, οπότε επιλέγουν κυρίως τις απογευματινές και βραδινές ώρες. Κατά τη διάρκεια του βουλιμικού επεισοδίου το άτομο νιώθει την ακατανίκητη επιθυμία να φάει πολύ με συνέπεια να καταναλώνει, τρώγοντας γρήγορα, σημαντικές ποσότητες τροφής. Συνήθως επιλέγονται τροφές που έχουν πολλές θερμίδες και απαγορεύονται αυστηρά κατά τη διαιτητική φάση. Τα επεισόδια μπορεί να είναι καθημερινά ή σποραδικά μέσα στην εβδομάδα. Οι καθαρτικές συμπεριφορές και κυρίως ο έμετος ακολουθούν το τέλος της βουλιμίας ή γίνονται ακόμα και στα ενδιάμεσα του επεισοδίου για να κενωθεί το περιεχόμενο του στομάχου. Ο έμετος αν και καθησυχάζει τον πάσχοντα προσωρινά από τον φόβο της αύξησης του βάρους, μακροπρόθεσμα αυξάνει τη δυσφορία του γιατί δεν κατάφερε να συγκρατηθεί, και ανανεώνει την απόφασή του να ξεκινήσει και πάλι τη δίαιτα με την υπόσχεση στον εαυτό του ότι αυτή τη φορά θα τα καταφέρει. Είναι ένας ακόμη φαύλος κύκλος που διαιωνίζεται για χρόνια αν δεν υπάρξει ειδική ψυχιατρική παρέμβαση.
Αίγλη Γ. Μπατζίνα
Ψυχίατρος Παιδιών & Εφήβων – Ψυχοθεραπεύτρια
MSc Ψυχοκοινωνικών Προβλημάτων Α.Π.Θ.
Γρ. Λαμπράκη 201, Άνω Τούμπα 54352, Θεσσαλονίκη
Τηλ. 2313057106- Κιν. 6974950936
aiglimpatz@hotmail.com
